Nieuwsbrief januari 2008: Wist u dat ... Melderslo een van de weinige plaatsen is waar wordt gebalgooid?
Zondag 10 februari is het weer zover: balgooien! Echtparen die het afgelopen jaar getrouwd zijn gooien fruit en snoep naar een schare kinderen die ‘bal-bal-bal' staat te roepen. In deze nieuwsbrief kijken we naar dit raadselachtige gebruik, dat behalve in Horst, Melderslo en Meterik nergens in de wijde omtrek voorkomt.
Het traditionele balgooien
Tot ongeveer twintig jaar geleden was het gebruikelijk dat echtparen die in het voorgaande jaar waren getrouwd op de eerste zondag van de vasten vanuit hun slaapkamerraam fruit, vijgen en verpakte snoepjes naar een toegestroomde menigte kinderen gooiden. Deelname aan het balgooien was voor pas getrouwde echtparen dan wel niet verplicht, maar je er aan onttrekken werd door de dorpsgemeenschap niet echt op prijs gesteld.
Iedereen in het dorp wist wie er het afgelopen jaar was getrouwd en waar de jonge paartjes woonden. De jongeren trokken van het ene naar het andere adres. Het balgooien begon na afloop van de hoogmis, om elf uur. Het Dagblad voor Noord-Limburg beschreef het fenomeen in 1953 als volgt: "Terstond na de Hoogmis wordt het sein tot de aanval gegeven. Weldra wordt dan een raam geopend en met een lachend gezicht hoost de aangeslagen bruidegom met beide handen zijn zegeningen naar beneden. Zodra de bruidegom zijn lege teil des overvloeds heeft getoond rent de jolige horde zich de adem uit de longen naar het volgende adres, waar het tierig bedrijf opnieuw begint."
Harry Litjens herinnert zich uit zijn jeugd in de jaren vijftig van de vorige eeuw: "Soms werden er appels gegooid van wat slechtere kwaliteit. Dan waren er brutale jongens, die deze teruggooiden. De ramen gingen dan snel dicht!" Harry Litjens trouwde zelf in 1970 en gooide in februari 1971 met zijn echtgenote Mia bal: "We gooiden sinaasappels en verpakt snoepgoed. Dit deden we vanuit de ramen op de bovenverdieping aan de voorzijde. Onze slaapkamer lag aan de achterzijde van de woning, die was dus minder geschikt want je moest strooien op een plaats waar veel kinderen konden staan."
Centraal balgooien
Lange tijd geschiedde het balgooien in Melderslo vanuit de woningen van de jonggehuwden. In de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam hierin verandering. Het balgooien van de pasgehuwden werd gekoppeld met balgooien door het boerenbruidspaar. Zowel de jonge echtparen als het boerenbruidspaar gooiden het fruit en het snoepgoed voortaan vanaf één centrale plaats – de trappen voor de kerk – naar de jeugd. De kinderen hebben daar volop de ruimte om het snoep en fruit op te vangen, maar de traditie van het van huis naar huis trekken is daarmee (voorgoed?) verdwenen.
Blikken trommeltje
Tot ver in de twintigste eeuw was het gebruikelijk dat de kinderen het tijdens het balgooien vergaarde snoepgoed bewaarden in een blikken trommeltje. Tijdens de vastentijd mocht er alleen op zondag iets uit het trommeltje worden gehaald. Pas als de vastentijd voorbij was, werd de rest van het snoepgoed verorberd. Maar in de afgelopen vijftig jaar is het vasten uit de mode geraakt. Daarmee verdween tevens het blikken trommeltje en het gebruik om de consumptie van snoepgoed in die periode te matigen.
Ouderdom
Hoe oud het balgooien is, valt niet vast te stellen. Oudere inwoners van Melderslo herinneren zich dat het gebruik in elk geval al in hun jeugd plaatsvond. En volgens het Dagblad voor Noord-Limburg beklaagde het Horster gemeentebestuur er zich in 1836 over dat de bevolking tijdens het balgooien meer belangstelling had voor alcohol dan voor fruit. Verdere aanwijzingen over de ouderdom van het balgooien zijn niet bekend.
Oorsprong
Behalve over de ouderdom is ook weinig bekend over de oorsprong van het balgooien. Verschillende verklaringen doen de ronde, maar van geen enkele kan worden bewezen dat het de juiste is. Sommigen zeggen dat het balgooien diende als compensatie voor de jeugd in de tijd dat Horst nog geen officieel carnaval vierde. Anderen beweren dat jonggehuwden met het balgooien Gods zegen willen afsmeken om hun huwelijk met kinderen te zegenen. In die visie zou balgooien dus een vruchtbaarheidsrite zijn. Dat verklaart het gooien van vruchten – symbool van vruchtbaarheid – uit het slaapkamerraam naar jonge kinderen. Moeten we deze verklaring geloven dan zou balgooien, net als carnaval, dus een heidense afstamming hebben.
‘Bal-bal-bal'
Weer een ander raadsel is, waar het eentonige ‘bal-bal-bal'-geroep van de kinderen vandaan komt. Er werd en wordt immers van alles gegooid door de jonggetrouwden, maar beslist geen ballen! Ooit is geopperd dat ‘bal' de benaming zou zijn van een bepaald broodje, dat vroeger als lekkernij werd uitgedeeld, maar ook hiervoor geldt dat dit niet met zekerheid is vast te stellen.
Verspreiding
Horst is de enige gemeente in Noord-Limburg waar op de eerste zondag van de vasten wordt balgegooid. Lang is gedacht dat het een fenomeen is dat alleen in Horst, Melderslo en Meterik voorkomt. Maar naar het schijnt zijn er ook in Zuid-Limburg en in Wallonië enkele plaatsen waar aan balgooien wordt gedaan.
Toekomst
Door het boerenbruidspaar te betrekken bij het balgooien en door het balgooien te laten plaatsvinden vanaf één centrale plaats is in de jaren tachtig van de vorige eeuw gebroken met een traditie. Dat is van de ene kant jammer, maar van de andere kant garandeert deze breuk met de traditie misschien ook wel het voortbestaan ervan. Want gezien het feit dat er steeds minder mensen zijn die trouwen, bestond het risico dat het balgooien in zijn traditionele vorm op een gegeven moment dood zou bloeden. Door het boerenbruidspaar een rol te laten spelen, is de continuïteit van het balgooien in elk geval gewaarborgd.
Meer achtergrondinformatie:
- Foto's prinsen, jeugdprinsen en viermaal buuttekampioen Limburg Pierre van Helden
- Achtergrondinformatie Carnaval op Wikipedia
- Een geschiedenis van Carnaval
Voor deze nieuwsbrief is gebruikgemaakt van de volgende bronnen:
Dagblad voor Noord-Limburg 23 februari 1953, 17 februari 1986 en 5 maart 1990
Nieuwsbrief gemist? Klik dan hier.