Nieuwsbrief oktober 2008: Wist u dat ... Melderslo zeven transformatorhuisjes telt?

Trafohuisjes boekenTrafohuisjes, je bent snel geneigd ze over het hoofd te zien. Nu dient gezegd te worden dat ze meestal niet op de meest markante plekjes te vinden zijn. Maar dat wil beslist niet zeggen dat er niets over te vertellen zou zijn. Integendeel, er zijn hele boeken vol geschreven over transformatorhuisjes. Het zou overdreven zijn om te stellen dat de Melderslose exemplaren héél bijzonder zijn. Een boek zou daarom wat te veel eer zijn, maar voor een nieuwsbrief bieden ze meer dan genoeg stof.

Elektrificatie Melderslo
Zoals vermeld in de Nieuwsbrief van december 2007 kreeg Melderslo in 1931 aansluiting op het elektriciteitsnet. In het centrum van het dorp, tussen de school en de toenmalige kerk, was daartoe een transformatorhuisje gebouwd waarin de hoogspanning werd omgezet in laagspanning. Bij dit ene huisje zou het niet blijven: anno 2008 telt Melderslo zeven trafohuisjes, die qua architectuur opmerkelijk genoeg allemaal van elkaar verschillen. In deze nieuwsbrief nemen we ze een voor een onder de loep.

Rector Mulderstraat
Trafohuisje Rector Mulderstraat Trafohuisje Meterik kerk (NIET MELDERSLO) gevelsteen Het oudste en enige vooroorlogse – én nog steeds functionerende – trafohuisje van Melderslo is te vinden aan de Rector Mulderstraat (foto links). Het is blokvormig met een plat dak en een klein verhoogd deel. Het dateert zoals gezegd uit 1931. Het trafohuisje bij de kerk in Hegelsom (gebouwd in 1934) vertoont grote overeenkomsten met het exemplaar in Melderslo, maar is minder fraai qua detaillering. In Hegelsom ontbreekt bijvoorbeeld de vensterbank bij de ‘ramen’ en ook de rollaag ter hoogte van de vensterbank. Naar verluidt zou het huisje in Melderslo oorspronkelijk een gevelsteen met bijmotief in keramisch materiaal hebben gehad ( foto rechts: de gevelsteen in Meterik). Of dit inderdaad zo is, valt moeilijk te bewijzen omdat geen bouwtekeningen van het huisje bewaard zijn gebleven. Ondenkbaar is het zeker niet, omdat zo’n gevelsteen ook voorkomt op uit ongeveer dezelfde tijd daterende huisjes in America (1931), Hegelsom (1925) en Meterik (1927).  Het Melderslose huisje is zo bijzonder dat het staat vermeld in een recent standaardwerk over monumenten in Limburg. Die eer valt in Melderslo verder slechts te beurt aan de Sint-Odakerk, de voormalige lagere school en aan het baanwachtershuis aan de Swolgensedijk.

Standaardtypes
Trafohuisje Eikelenbosserdijk-Leeuwerweg Trafohuisje Denenweg-Lottumseweg De trafohuisjes op de splitsingen Eikelenbooserdijk-Leeuwerweg (1958; foto links) en Denenweg-Lottumseweg (1962; foto rechts) zijn vrijwel identiek aan elkaar. Zoals alle Horster trafohuisjes zijn het standaardtypes, ontworpen door de afdeling bouwkunde van de Provinciale Limburgse Elektriciteits Maatschappij (PLEM). Dit type wordt aangeduid als ‘P 1958’. Wie goed kijkt, ontdekt toch kleine verschillen tussen de beide huisjes. Het huisje aan de Eikelenbosserdijk kraagt bijvoorbeeld naar boven iets uit en heeft onder het dak een rollaag van bakstenen; twee kenmerken die het huisje aan de Denenweg ontbeert. Overigens is bij het huisje aan de Denenweg duidelijk zichtbaar dat op een zeker moment de deur is vervangen.

Dubbele deur
Trafohuisje Vlasvenstraat-Meldersloseweg Trafohuisje Eikelenbosserdijk Het trafohuisje op de hoek Vlasvenstraat-Meldersloseweg (foto links) is gebouwd in 1964 en is van het type ‘1949’ (zoals bijvoorbeeld ook het huisje aan de Julianastraat in Horst). Het onderscheidt zich alleen al van de meeste andere trafohuisjes in Melderslo doordat het een dubbele deur heeft. Van de andere naoorlogse huisjes heeft alleen dat op de splitsing Eikelenbosserdijk-Herenbosweg (foto rechts) eveneens een dubbele deur. Dit werd gebouwd in 1968 en is van het type ‘H 150’. Zoals alle trafohuisjes in Melderslo is ook dit exemplaar opgetrokken van baksteen, zij het van een veel lichtere kleur dan de overige huisjes.

Jaren zeventig
Trafohuisje Herenbosweg 35D Trafohuisje Massenweg Het meest in de gemeente Horst aan de Maas voorkomende type is de O.C.-1. Huisjes van dit type dateren uit het begin van de jaren zeventig. Voorbeelden zijn onder meer te vinden aan de Reulsweg en de Dr. Droesenweg. Vreemd genoeg ontbreekt in Melderslo juist van dit type een voorbeeld. Latere varianten op de O.C.-1, zoals de O.C.-3 en de O.C.-5, zijn in Melderslo wel vertegenwoordigd. Herenbosweg 35D (foto links), gebouwd in 1974, is van het type O.C.-3. Het jongste trafohuisje van Melderslo dateert uit 1978, is gelegen aan de Massenweg (foto rechts) en is van het type O.C.-5.

Huisje of kast?
Trafokast Broekhuizerdijk Trafokast Blaktweg Hiermee zijn alle zeven Melderslose trafohuisjes besproken. Of is er misschien toch één meer? Dit hangt een beetje af van de definitie die je hanteert voor ‘trafohuis’. De hierboven beschreven gebouwtjes kunnen zonder enig bezwaar als ‘huisje’ worden getypeerd. Voor modernere varianten, waarvan het exemplaar aan de Broekhuizerdijk een voorbeeld is, is de benaming ‘kast’ waarschijnlijk meer op zijn plaats (foto links). Lastiger is het een benaming te vinden voor de donkergroene ijzeren optrekjes die vanaf het einde van de jaren vijftig van de vorige eeuw vooral in het buitengebied in zwang raakten. De PLEM betitelde ze zelf als ‘transformatorhuisje’, terwijl ‘transformatorkast’ toch een adequater benaming lijkt. In Melderslo bevonden zich aan de Blaktweg, de Broekhuizerdijk en de Swolgensedijk bouwsels van dit type. Het enige dat vandaag de dag nog resteert, staat aan de Blaktweg en dateert uit 1961 (foto rechts).

Wie het weet mag het zeggen! Openstaande vragen: Wie heeft er een foto van het trafohuisje aan de rector Mulderstraat met de gevelsteen? Wie weet wat er met deze gevelsteen gebeurd is? Neem dan contact met ons op.

 

Meer achtergrondinformatie

  1. Meer foto's van de trafohuisjes in Melderslo
  2. Wikipedia over 'elektriciteits transformatorhuisjes'
  3. De Nederlandse Energiebranche over 'Hoe sterk zijn de electromagnetische velden bij transformatorhuisjes en wat is het nut van een transformatorhuisje?'
  4. Foto's van kunstenaar-vormgever Pronk over trafohuisjes in binnen- en buitenland
  5. Foto's van Frank Kuiper over electriciteitshuisjes in Noord-Brabant
  6. Architect Schulte die voor de PUEM (Utrecht) verschillende trafohuisjes ontworpen heeft
  7. Wim Moorman, 'Levensgevaarlijke hoge spanning! Trafohuisjes in de voormalige gemeente Horst', in Info-LGOG nummer 33
  8. Top-5 van mooiste trafohuisjes in Horst aan de Maas

Boeken

  1. Ronald Blijdenstijn, Trafohuisjes (Utrecht 1993)
  2. Boe Roger Crols, Taco Hermans, Trafohuisjes (Utrecht 1995)
  3. MIP Rapport Horst. Een inventarisatie van bouwkundige structuren en relicten uit 1850-1940, deel 1 en 2 (Maastricht 1991)
  4. Ronald Stenvert, Monumenten in Nederland. Limburg (Zeist-Zwolle 2003), p. 164 (Melderslo)

Bronnen
Gemeentearchief Horst aan de Maas, archief gemeente Horst, inv.nrs. 3975, 3979-3983 + diverse bouwvergunningen

Nieuwsbrief gemist? Klik dan hier.