Nieuwsbrief december 2011 Geschiedenis Melderslo

Deze nieuwsbrief verschijnt midden in de kerstvakantie. Zou de Melderslose schooljeugd aan het pinkelen, bandelen of triezele zijn? Of zou ze zich bezighouden met de Nintendo DSI, Hyves of de Wii? Het antwoord laat zich raden. Nu dient gezegd dat de winter ook niet het meest geschikte jaargetijde is om te pinkelen, bandelen of triezele. Stuk voor stuk zijn het namelijk kinderspelen die zich bij voorkeur in de buitenlucht afspelen. Maar ook in de andere jaargetijden zie je in Melderslo geen kinderen meer pinkelen, bandelen of triezele. Dat was vroeger wel anders. Speelgoedwinkels waren er maar weinig en al helemaal niet in kleine Noord-Limburgse dorpen. Bovendien was speelgoed duur. Was er dan helemaal geen speelgoed? Toch wel! Af en toe kwam de voddenman langs en die verkocht ook speelgoed. Zat daar niets bijzonders bij, dan maakten kinderen hun eigen speelgoed. Lukte dat niet, dan vroegen ze hun vader om hulp. Ook verzonnen ze allerlei spelletjes. De meeste daarvan zijn in de loop der tijden in de vergetelheid geraakt. Ook in Melderslo. Gelukkig heeft Toon Nellen ze wel gedetailleerd beschreven.

Toon's lijst met dertig kinderspelen
Toon Nellen (1922-2008) groeide op in Melderslo. In 1994 stelde hij zijn herinneringen aan de kinderspelen uit zijn jeugd op schrift. Op acht A4-tjes beschreef hij nauwgezet meer dan dertig spelletjes en andere bezigheden van kinderen. Het document heeft als titel Speule in en um ’t hôes. In een aantal gevallen voegde hij ter verduidelijking tekeningetjes toe.
Deze nieuwsbrief bevat een kleine selectie van de door Toon beschreven kinderspelen. Omdat hij zijn tekst in het dialect schreef, verschijnt de nieuwsbrief voor de eerste keer zowel in een Nederlandse als dialectversie.

Toon begint Speule in en um ’t hoes met een herinnering aan de voddenman (‘toddekel’): ‘Di spreidde in de zón op ’n alt taffelkliêd zien speulgood ôêt en aas ’s middaags de schôêl ôêtging laogen dao flötjes, hörre pupkes, veul Japans blek speulgood en aas lokkers en grôête poop en enne dikke bâl. We vergaapten oos aan al die schon dingen.
Nao ’t ète kwaomen we daan vol verwachting met de todde maar we woorten afgescheept met enne waardeloze Japanse preul en de poop en den bâl verdwenen wer in enne koffer en met de koffer den toddekel. Daat de verleiding vur en kiend mej grôêt waor in di crisistied, daat bleek waal oet ’t feit, daat en kiend enne kier ziene goje jas afgoof veur en flötje!’

Maar fluitjes konden de kinderen in Melderslo net zo goed zelf maken: ‘We zoochten en môêi gîêf stukske holt waat dikker aas è potlôêd, daat woord ingesneje, zôê aas op de teikening, we maakten ’t good naat met speej (anders baarstte de bâs) en klopten met ’t heeg vaan ’t mês aan alle kanten op de bâs en we zoongen dao beej:
“’k Zuj zò gèr è flötje make
vaan alde bôêne staken
vaan iepen of vaan esten,
de eiken zien de besten,
hîêl af, half af,
trek de koew de staart maar af!”
Aas ’t liedje oet waor, trokken we de bâs d’r af. ’t Vurste stukske woord wer ingeschòven en de rest aan den achterkant.’

In de herfst werd er vaak gehoepeld (‘gebandeld’): ‘De mîêste joonge haajjen en alt fietseraad zoonder spijken. Met enne stok in de holte vaan ’t raad kooste daat vurrôêt dowen en ok besteuren. Diej en kwaartje rîêk waoren leten beej de smid ennen bandel maken, di ge moost steuren met ennen iezeren haok. De meister leet mej alle joonge enne wedstrîêd halden. Deen ’t ierst aan den anderen kant vaan de speulplaats waor kreeg enne cent!’

Pinkelen was een ander spel dat meest in de herfst werd gespeeld: ‘In den herfst woord d’r duk gepinkeld. Um te pinkelen haadde enne stok nûdig vaan zôwaat 50 centimèter. De pinkel waor en stukske holt vaan 4 cm dik en 10 cm lank. Daat waor aan twîê kanten à gespitst. Lei ging daan in enne krink stoan, deen en middellien haj vaan enne gooje meter. Heej sloog de pinkel met de stok zo wiet as ie koos weg. Bèr moos de pinkel terug in de krink gôêien. Ma Lei moogde um terug slaon. Veel de pinkel in de krink, daan waor Lei af. Sloog Lei um terug, dan moogde ie drie kîêr op de spitse punt van de pinkel slaon en aas ie daan umhôêg wipte um iedere kîêr en mep verkôêpen. Nao den derde kîêr probeerde Bèr de pinkel in de krink te gôêien ma daan moogde Bèr um neet trug houwen. Lukte ’t neet daan moogde Lei nag twîê kîêr pinkelen en daan woord den afstand tussen de krink en de pinkel áfgetrèje. Iedere trèj waor en punt.’

Meisjes hadden hun eigen spelletjes. Steintje bijvoorbeeld: ‘Aas weej tolden daan hajen de megjes en spelke wao ze met driej of veer tègen de moor stoongen. Ieder megje met de twiê hand aas ennen heilige tègeniên, ma zôê daat t’r bòve en spleet òpe bleef. Truus stoong d’r veur, ok met de hand tègen iên. Tussen d’r hand haaj ze en plat stiêntje. Daan begoossen ze allemaol te zingen:
‘Steintje, steintje, doow moos wanderen
Vaan den einen noa den anderen.
Wies mich heej, wies mich tao
Wies mich noa Amerikao!
Doow moos zeggen wiej daat schöne steintje hat.’
Op de maot vaan ’t liedje ging Truus met d’r hand over de ander hand en leet ’t steintje stiekem in de hand van en ander megje slujje. Wao Truus oetscheidde met ‘r hand daat megje moos aoje wao ’t steintje waor.’

Een ander spelletje dat uitsluitend door meisjes werd gespeeld, was triezele: ‘Daat waor en spelke waat alliên de megjes dujje. Met gekruuste ärm helen Truus en Miej mekaren vâs. Door de veut klein stukskes in de roondte te verzetten begoossen ze zo haard mögelijk roond te dräjen.’

*Nieuwsbrief december 2011: Wist u dat ... er in Melderslo vroeger werd gepinkeld, gebandeld en getriezeld?*
Deze nieuwsbrief verschijnt midden in de kerstvakantie. Zou de Melderslose schooljeugd aan het pinkelen, bandelen of triezele zijn? Of zou ze zich bezighouden met de Nintendo DSI, Hyves of de Wii? Het antwoord laat zich raden. Nu dient gezegd dat de winter ook niet het meest geschikte jaargetijde is om te pinkelen, bandelen of triezele. Stuk voor stuk zijn het namelijk kinderspelen die zich bij voorkeur in de buitenlucht afspelen. Maar ook in de andere jaargetijden zie je in Melderslo geen kinderen meer pinkelen, bandelen of triezele. Dat was vroeger wel anders. Speelgoedwinkels waren er maar weinig en al helemaal niet in kleine Noord-Limburgse dorpen. Bovendien was speelgoed duur. Was er dan helemaal geen speelgoed? Toch wel! Af en toe kwam de voddenman langs en die verkocht ook speelgoed. Zat daar niets bijzonders bij, dan maakten kinderen hun eigen speelgoed. Lukte dat niet, dan vroegen ze hun vader om hulp. Ook verzonnen ze allerlei spelletjes. De meeste daarvan zijn in de loop der tijden in de vergetelheid geraakt. Ook in Melderslo. Gelukkig heeft Toon Nellen ze wel gedetailleerd beschreven. Toon's lijst met dertig kinderspelen Toon Nellen (1922-2008) groeide op in Melderslo. In 1994 stelde hij zijn herinneringen aan de kinderspelen uit zijn jeugd op schrift. Op acht A4-tjes beschreef hij nauwgezet meer dan dertig spelletjes en andere bezigheden van kinderen. Het document heeft als titel Speule in en um ’t hôes. In een aantal gevallen voegde hij ter verduidelijking tekeningetjes toe. Deze nieuwsbrief bevat een kleine selectie van de door Toon beschreven kinderspelen. Omdat hij zijn tekst in het dialect schreef, verschijnt de nieuwsbrief voor de eerste keer zowel in een Nederlandse als dialectversie. Toon begint Speule in en um ’t hoes met een herinnering aan de voddenman (‘toddekel’): ‘Di spreidde in de zón op ’n alt taffelkliêd zien speulgood ôêt en aas ’s middaags de schôêl ôêtging laogen dao flötjes, hörre pupkes, veul Japans blek speulgood en aas lokkers en grôête poop en enne dikke bâl. We vergaapten oos aan al die schon dingen. Nao ’t ète kwaomen we daan vol verwachting met de todde maar we woorten afgescheept met enne waardeloze Japanse preul en de poop en den bâl verdwenen wer in enne koffer en met de koffer den toddekel. Daat de verleiding vur en kiend mej grôêt waor in di crisistied, daat bleek waal oet ’t feit, daat en kiend enne kier ziene goje jas afgoof veur en flötje!’ Maar fluitjes konden de kinderen in Melderslo net zo goed zelf maken: ‘We zoochten en môêi gîêf stukske holt waat dikker aas è potlôêd, daat woord ingesneje, zôê aas op de teikening, we maakten ’t good naat met speej (anders baarstte de bâs) en klopten met ’t heeg vaan ’t mês aan alle kanten op de bâs en we zoongen dao beej: “’k Zuj zò gèr è flötje make vaan alde bôêne staken vaan iepen of vaan esten, de eiken zien de besten, hîêl af, half af, trek de koew de staart maar af!” Aas ’t liedje oet waor, trokken we de bâs d’r af. ’t Vurste stukske woord wer ingeschòven en de rest aan den achterkant.’ In de herfst werd er vaak gehoepeld (‘gebandeld’): ‘De mîêste joonge haajjen en alt fietseraad zoonder spijken. Met enne stok in de holte vaan ’t raad kooste daat vurrôêt dowen en ok besteuren. Diej en kwaartje rîêk waoren leten beej de smid ennen bandel maken, di ge moost steuren met ennen iezeren haok. De meister leet mej alle joonge enne wedstrîêd halden. Deen ’t ierst aan den anderen kant vaan de speulplaats waor kreeg enne cent!’ Pinkelen was een ander spel dat meest in de herfst werd gespeeld: ‘In den herfst woord d’r duk gepinkeld. Um te pinkelen haadde enne stok nûdig vaan zôwaat 50 centimèter. De pinkel waor en stukske holt vaan 4 cm dik en 10 cm lank. Daat waor aan twîê kanten à gespitst. Lei ging daan in enne krink stoan, deen en middellien haj vaan enne gooje meter. Heej sloog de pinkel met de stok zo wiet as ie koos weg. Bèr moos de pinkel terug in de krink gôêien. Ma Lei moogde um terug slaon. Veel de pinkel in de krink, daan waor Lei af. Sloog Lei um terug, dan moogde ie drie kîêr op de spitse punt van de pinkel slaon en aas ie daan umhôêg wipte um iedere kîêr en mep verkôêpen. Nao den derde kîêr probeerde Bèr de pinkel in de krink te gôêien ma daan moogde Bèr um neet trug houwen. Lukte ’t neet daan moogde Lei nag twîê kîêr pinkelen en daan woord den afstand tussen de krink en de pinkel áfgetrèje. Iedere trèj waor en punt.’ Meisjes hadden hun eigen spelletjes. Steintje bijvoorbeeld: ‘Aas weej tolden daan hajen de megjes en spelke wao ze met driej of veer tègen de moor stoongen. Ieder megje met de twiê hand aas ennen heilige tègeniên, ma zôê daat t’r bòve en spleet òpe bleef. Truus stoong d’r veur, ok met de hand tègen iên. Tussen d’r hand haaj ze en plat stiêntje. Daan begoossen ze allemaol te zingen: ‘Steintje, steintje, doow moos wanderen Vaan den einen noa den anderen. Wies mich heej, wies mich tao Wies mich noa Amerikao! Doow moos zeggen wiej daat schöne steintje hat.’ Op de maot vaan ’t liedje ging Truus met d’r hand over de ander hand en leet ’t steintje stiekem in de hand van en ander megje slujje. Wao Truus oetscheidde met ‘r hand daat megje moos aoje wao ’t steintje waor.’ Een ander spelletje dat uitsluitend door meisjes werd gespeeld, was triezele: ‘Daat waor en spelke waat alliên de megjes dujje. Met gekruuste ärm helen Truus en Miej mekaren vâs. Door de veut klein stukskes in de roondte te verzetten begoossen ze zo haard mögelijk roond te dräjen.’

Bandelen	Fluitje	Pinkelen
Meer informatie: Klik hier voor vijf andere door Toon Nellen beschreven spelletjes uit de jaren dertig van de vorige eeuw. Klik hier en hier voor andere kinderspelletjes van vroeger. Klik hier voor het document van Toon Nellen 'Speule in en um ’t hôes' Nieuwsbrief gemist? Klik dan hier. Afmelden nieuwsbrief of een ander aanmelden? Klik dan hier.