Nieuwsbrief februari 2009: Wist u dat ... stenen en scherven ons beeld op de geschiedenis van Melderslo scherper gemaakt hebben?

Het geoefende oog
Sommigen zullen zeggen, "ze hebben alleen maar wat stenen, scherven van potten en borden en wat koperen hulzen uit de Tweede Wereldoorlog gevonden." Dit beeld klopt natuurlijk maar voor het oplettende en geoefende oog van een archeoloog zijn deze vondsten tegelijkertijd puzzelstukjes. Een puzzel? Ja, de puzzel van de menselijke ontginnings- en bewoningsgeschiedenis van Melderslo. Waar hebben we het hier over? Over het archeologisch onderzoek van archeologiestudente Rinie van der Heijden in de jaren 2007-2008. Zij heeft hierbij een op de vier huizen in Melderslo bezocht. De meeste van deze huizen lagen buiten de dorpskern van Melderslo omdat wij verwachten dat daar het meeste gevonden zou zijn. Behalve huis-aan-huis bezoeken heeft Rinie ook gekeken naar de vondsten die al bekend waren in diverse archieven.

Beeld op verleden scherper
Wat heeft het onderzoek opgeleverd? In totaal heeft het huis-aan-huis bezoek 96 meldingen opgeleverd. In de diverse archieven zijn 254 meldingen boven water gekomen. De meeste van deze meldingen waren niet officieel bekend. Kortom, het archeologisch onderzoek was zondermeer de moeite waard. Wat is er boven tafel gekomen? 12 stenen bijlen (foto 3) en 5 pijlspitsen (foto 2) uit de Prehistorie (tussen 11.700 en 4000 jaar geleden). Veel scherven uit de Middeleeuwen op de toenmalige velden, open plekken in het middeleeuws bos, dit zijn de ontginningsvelden Meldersveld, Lochtsveld, Slooijerveld en Eikelenbosserveld. De herkomst van de naam 'Melderslo' is onzeker. Mogelijk is de betekenis milde plaats in bos. Hierbij wordt melder afgeleid van het Germaanse mildreda en lo van open plaats in een bos. Drie verhalen over 3 "schatten", die in de grond gestopt zouden zijn tussen 1900 en 1940.

Welk beeld heeft het onderzoek opgeleverd?

• In de Prehistorie (ouder dan 12 voor Chr) woonden waarschijnlijk mensen op de Konijnswarande en langs de huidige Meerlose baan. We hebben geen sporen gevonden van kampen of woningen van deze mensen. Er zijn wel grafurnen gevonden. Onderzoek op andere plaatsen in Nederland geeft aan dat de levenden heel dicht naast - soms op - hun doden woonden. De prehistorische mens woonde op de hoger gelegen gronden dicht bij beken.
• Uit de Romeinse tijd (12 voor Chr tot 450 na Chr) en de Vroege Middeleeuwen (450 tot 1000 na Christus) zijn geen bewijzen van menselijke bewoning gevonden. Hier en daar zijn wel scherven gevonden maar deze geven onvoldoende aanknopingspunten.
• In de Late Middeleeuwen (1250 tot 1500 na Chr) woonden de mensen ook op de hoger gelegen gronden. In Melderslo zijn dat de gronden die we nu kennen als de ontginningsvelden Meldersveld, Lochtsveld, Slooijerveld en Eikelenbosserveld. Door verrijking met heideplaggen en mest van dieren gemengd met stro ging men uitputting van de bodem tegen en bleven de hoger gelegen zandgronden geschikt voor akkerbouw. In de loop der eeuwen werden deze hoge gronden door menselijke inbreng tussen 50 en 150 centimeter opgehoogd. De bebouwing bestond aanvankelijk uit tientallen verspreid liggende boerderijen op en rond de ontginningsvelden. Pas in de twintigste eeuw groeide Melderslo uit tot een dorp. De oudst bekende schriftelijke vermelding van menselijke bewoning dateert uit 1394. In deze bron wordt gesproken over het Meldersloervelde. Het archeologisch onderzoek wijst uit dat de feitelijke bewoning een paar eeuwen ouder is: bij boerderij De Weij aan het Eikelenbosserveld en De Locht aan het Lochtsveld zijn vondsten aangetroffen uit circa 1300. Waarschijnlijk was de bewoning in Melderslo in de Middeleeuwen gekoppeld aan de vestiging van mensen in het gehucht Berkel (het latere dorp Horst) en het kasteel Ter Horst.

Melderslo Guiness Book archeologie

• Oudste bewijs van menselijke aanwezigheid? Een afgebroken mes gevonden op het Meldersveld (foto 1). Dit is een zeer bijzondere vondst uit het midden van de Nieuwe Steentijd (4800-3800 voor Chr).
• Plek van oudste menselijke woning? In buurt van de huidige Meerlosebaan zijn meerdere grafurnen gevonden die stammen uit de Bronstijd (2000-800 voor Chr). Bovendien zijn hier op veel plaatsen ook scherven uit de latere IJzertijd (800 voor Chr tot jaar 0) gevonden die op bewoning of begraving wijzen.
• De oudste menselijke aanwezigheid aan een van de ontginningsvelden? Bij boerderij De Weij: met zekerheid vanaf 1200. Wellicht nog veel ouder. Er zijn namelijk onbewerkte en halfproducten van vuursteen gevonden. Het vermoeden is dat het Slooijerveld het oudste ontginningsveld is maar tot op heden zijn hier geen bewijzen voor gevonden.
• Het oudste grondplan van een boerderij aan een van de ontginningsvelden? Op het Lochtsveld tegen het Meldersveld aan. Hier zijn resten van een boerderij gevonden, van 17x10 meter, met waterput en mogelijk resten van een schuur (foto 4). De boerderij wordt gedateerd rond 1300.
• De meest belangrijke archeologische vindplaats in Melderslo bevindt zich op de Konijnswarande. Hier zijn in totaal circa 10 urnen gevonden (foto 5). Deze urnen zijn gevonden tussen 1943 en 1946 op minstens drie verschillende momenten.

Hoe verder? Uw hulp blijft nodig!
Voor meer details kunt u verder lezen in het onderzoek van Rinie. Dit staat op de website met bijlagen. Ook is hier de vondstendatabase en vondstenkaart te vinden. Nogmaals, het zijn maar stenen en scherven. Stenen en scherven die met het oog van een kenner ons beeld op dat wat geschieden-is scherper maken. Voor alle duidelijkheid, in Melderslo zijn geen spectaculaire vondsten gedaan. Toch is ieder nog niet bestudeerd puzzelstukje interessant. Een stukje dat kan herbevestigen wat we al wisten of ons beeld op het verleden op losse schoeven kan zetten en mogelijk wel spectaculair is. Daarom blijft uw hulp nodig. Kortom, heeft u wat gevonden dat nog niet in onze vondstendatabase staat neem dan contact op. Wij zijn in principe geïnteresseerd in alle oude voorwerpen die gevonden zijn in of op de grond: stenen, munten, bord- of potscherven, metaal, munitie, verkleuringen in het gele zand, resten van neergestorte vliegtuigen enzovoorts. Gevonden langs de weg, op een akker of tijdens het bouwen van een schuur in de grond.

In de zomer van 2009 staat een tentoonstelling gepland waarbij u zelf naar de gevonden stenen, scherven en hulzen kunt kijken.

Bronnen:
- Melderslo destijds. De geschiedenis van Melderslo tot 1971 (Melderslo 1994)
- Rinie van der Heijden, 'Twee hout voor een graan. Onderzoek naar de archeologie van Melderslo' (Leiden 2008)
- Jörgen Dinnissen, 'Archeologisch onderzoek in Melderslo: vestiging eerste boeren rond 1300 aan ontginningsvelden Eikelenbos en Locht', in Info-LGOG nummer 40 (Horst maart 2009)

Woord van dank:
Ditmaal is de lijst van mensen die bedankt moeten worden voor een bijdrage aan deze nieuwsbrief groot: (a) de bewoners van Melderslo die hun verhalen of vondsten deelden met Rinie; (b) Rinie van der Heijden voor al het noeste archeologisch puzzelwerk; (c) archeoloog Xavier van Dijk voor toegang tot het vondstenarchief van zichzelf en van amateur-archeoloog Jan Driessens; (d) Eric, Theo en Gert-Jan voor hun hulp bij het maken van de digitale vondstendatabase en vondstenkaart op deze website.

Nieuwsbrief gemist? Klik dan hier.