2022-9: Wist u dat … voedselbos uit zeven lagen bestaat, voedselzekerheid geeft en onderhoudsarm is?

Inleiding

‘Onbekend maakt onbemind’, zegt het spreekwoord. Of anders geformuleerd, men kan niet houden van dat wat men niet kent. Waar zijn ze mee bezig op de Herenbosweg, daar waar camping D’n Eykelenbosch is omgedoopt naar landgoed Eykelenbosch? Wat zijn hun dromen? Waardoor worden zij geïnspireerd? En hoe zien zij de toekomst voor zich? In deze nieuwsbrief gaan wij op deze vragen in. Niet door te praten over maar met deze initiatiefnemers: de familie Slijpen. Maar voordat wij dat doen laten wij eerst zien hoe dit deel van het dorp eruit zag 200 jaar geleden.

Eykelenbosch 1821 (rond)

Als we kijken op de oudste kaart van ons dorp, dit is de Tranchotkaart 1803-1820, zien we dat het landgoed destijds weiden en weilanden waren rond de Rijnbroekerbeek in een landschap dat grotendeels uit heide bestond. Aan de rand van het Eykelenbosserveld dat destijds akkerland was.

202209_1_Eykelenbosch_Tranchot
Tranchotkaart 1803-1820. P = weiden en weilanden (‘P’ van franse ‘Prés’), Br = heide (‘Br’ van franse ‘Bruyères’) en T = akkerland (‘T’ van franse ‘Terres labourables’).
202209_2_Eykelenbosch_Tranchot-Openstreet_ingetekend
Hedendaagse kaart en Tranchotkaart gecombineerd . Landgoed Eykelenbosch ingetekend (oranje ovaal).

Als we de kaart van vandaag leggen over de Tranchotkaart zien we dat, 200 jaar later, de indeling van het landschap grotendeels hetzelfde is. De zee van heide is verdwenen maar de dorpelingen van destijds zouden zonder moeite de weg kunnen vinden in het huidige landschap. Het grootste verschil zijn de waterstanden. Destijds waren er veel poelen, vennen en moerassen. Ook zal het rond de Rijnbroekerbeek regelmatig erg nat geweest zijn. Merk op, dat de Rijnbroekerbeek gekanaliseerd is, dit is van een meanderende beek in een rechtgetrokken beek veranderd is. Wanneer is dat gebeurd? Dit kunt u zelf uitzoeken via de website van het Kadaster: topotijdreis.

Documentaire ‘Bouwen Aan Het Paradijs’

Heeft u de zes afleveringen van de documentaireserie ‘Bouwen Aan Het Paradijs’ van Wiek Lenssen – die woont in het oude huis van dichter Bertus Aafjes in Swolgen – al gezien op L1 TV? U kunt ze alsnog zien: hier. Wat valt u op?

Het verhaal van het suikerriet en de sultan

Landgoed Eykelenbosch is de droom van vader Peter Slijpen (1958) en zijn dochters Imke (1982) en Jesse (1984) die hiervoor Stichting Phien opgericht hebben. De naam is afkomstig van Peter zijn moeder die Josephien heet. Beeld: de moeder die haar kroost onder haar hoede neemt en alles klaarzet op de juiste plaats voor de toekomst (Frans ‘mis-en-place’). Wat was de eigenlijke aanleiding voor het project waaraan vader en dochters Slijpen begonnen? Welk knelpunt moest er opgelost worden? Antwoord: de verloren schoonheden herintroduceren. Dit zijn: lage woonkosten, familiebanden tussen meerdere generaties, gezonde voeding, meer zelf voorzien in je voeding, meer tijd besteden aan activiteiten die je zelf belangrijk vindt.

Hoe is het zover gekomen? In beeld: het verhaal van het suikerriet. In Indonesië hadden de boeren, voordat de Nederlanders daar kwamen in de 17e eeuw, hun eigen akkers en waren zelfvoorzienend. De Nederlanders kwamen. Zij beloofden de boeren gouden bergen als zij voor hun suikerriet zouden gaan verbouwen. Zeven vette jaren braken aan. In jaar acht gaven de Nederlanders aan dat er een crisis was op de Nederlandse afzetmarkt en dat zij daarom nog maar de helft van de prijs konden en wilden betalen. De boeren gingen akkoord met de lagere prijs. Jaar na jaar werd de prijs voor suikerriet lager. Uiteindelijk werd de prijs zo laag dat de boeren niet meer konden rondkomen van dat wat hun suikerriet opbracht. Ten einde raad verkochten de boeren hun grond aan de Nederlanders en kwamen zij in dienst van suikerrietplantages. Moraal van het verhaal: van zelfvoorzienend naar loonslaaf door in te zetten op alleen suikerriet en de Nederlanders de prijs te laten bepalen voor de produkten.

Hoe kunnen we het knelpunt oplossen? In beeld: het verhaal van de sultan. Ook dit verhaal speelt zich in Indonesië af.  Alle mensen die voor de sultan werken krijgen op zijn terrein een stukje grond met een woning voor hun familie.De mensen zorgen voor de sultan en de sultan zorgt voor zijn mensen. Een stukje grond waarop de families zelf producten mogen verbouwen voor eigen gebruik en voor de markt. De extra inkomsten daaruit mogen zij zelf houden. Moraal van het verhaal: de sultan zorgt voor zijn onderdanen zoals een vader/ moeder voor zijn/ haar kinderen.

De basis goedkoper

Hoe wil de Stichting Phien als een moeder voor haar (of als een vader voor zijn) kinderen alles klaarzetten op de juiste plaats voor de toekomst? Antwoord: zij willen de basis goedkoper maken voor haar families. Goedkoper uit zijn door:

  • minder geld uit te geven aan grond en een woning.
  • minder geld uit te geven aan voedsel.
  • bij overlijden geen successierechten op de grond.
  • minder geld uit te geven aan energie.

De families tekenen een contract met Stichting Phien onder de volgende voorwaarden:

  • Onderschrijven van de ‘Phien Geluksintenties’ en het ‘Phien Reglement’.
  • Familiedomein. Iedere familie met vader, moeder, kinderen en/ of grootouders (lees: drie generaties) krijgt 1 hectare grond (ongeveer) tot haar beschikking. Deze moet voor minimaal 90% uit voedselbos bestaan.
  • ANBI Stichting Phien is eigenaar van de grond inclusief voedselbos en verhuurt aan de familie de grond voor meerdere generaties. Op huurcontracten zijn geen successierechten verschuldigd bij overlijden.
  • De woning is maximaal 150m2 groot en wordt voor 100% van duurzame materialen gebouwd.
  • De woning is zelfvoorzienend en off-the-grid, dit betekent zorgt voor eigen wateropvang, eigen waterzuivering, eigen elektriciteit- en warmtewinning en is daarvoor niet aangesloten op publieke voorzieningen.
  • Een familie kan op haar stuk grond blijven wonen, generatie na generatie, zolang zij de visie van Stichting Phien blijven ondersteunen en uitdragen.
  • Beheerdersdomein. Dit is meestal een gebouw en/ of grond. Hierop kunnen de families een eigen bedrijf, atelier, camping of andere activiteiten ontplooien. Dit bedrijfje moet wel de visie van Stichting Phien ondersteunen en hiervoor worden aparte beheerderscontracten afgesloten. Een deel van de omzet van het bedrijfje zal afgedragen worden aan Stichting Phien.

Hoe pakt dat allemaal financieel uit? De familie huurt voor EUR 0,01 per jaar de hectare grond. De energiekosten zijn: 0. Wat betaald moet worden door de familie is de woning en het voedselbos. Daarnaast zullen de reguliere kosten als onroerend zaakbelasting (OZB) en opstalverzekering betaald moeten worden. Telt u het zelf maar eens op. Veel kosten die niet betaald hoeven te worden, nietwaar? Omdat de basis een stuk goedkoper is heeft de familie een ‘mice en place’ op een bestaan dat meer in balans is qua gezondheid, welzijn, familiebanden, natuur en eigenheid. Minder uren verplicht te werken om een dak boven je hoofd te hebben en iedere maand de vaste kosten te betalen. Meer tijd om andere dingen te doen in je eigen tijd die niet per se op geld te waarderen zijn.

Geen commune! We delen wanneer we willen delen

Stichting Phien is geen commune. Een van geluksintentie stellingen: “Individualisme past niet binnen de Phien droom. Het individu is wel van belang. Ieders droom en kwaliteiten zijn belangrijk. Alleen dan kunnen wij van alle mooie dingen en met ieders ziel samen een mooi geheel maken. Ook is er veel ruimte voor elk zijn eigen (vrije) tijd. We zijn geen commune. We delen wanneer we willen delen. We hebben echter geen plaats voor egoïstisch individualisme, waar wordt gestreefd naar eigen gewin. Wij dragen met zijn allen de Phien droom die iets groters neerzet voor meerdere mensen en generaties.“

Uniek concept

Het concept van Stiching Phien is uniek in Nederland. Nergens zijn er projecten waarbij families gezamenlijk leven ieder op zijn/ haar eigen 1 hectare, in een voedselbos, met duurzame en off-the-grid woningen. Op dit moment zijn er door de gemeente Horst aan de Maas voor landgoed Eykelenbosch voor zes families vergunningen afgeven voor de duur van 10 jaar. Voor de gemeente is het project een proeftuin (Engels ‘pilot’).

Stichting Phien heeft ook grond gekocht in Grubbenvorst (landgoed Hermanushoeve) en in de gemeente Venray (landgoed Peppelhof in Castenray). Hiervoor hebben de gemeenten tot op heden geen vergunningen afgegeven voor familie domeinen.

202209_3_Landgoed-Eykelenbosch_6-familiedomeinen
Landgoed Eykelenbosch met de zes zelfvoorzienende woningen op hun 1 hectare (rond) ingetekend.

Inspiratiebronnen

Ter inspiratie zijn door Stichting Phien zes vergelijkbare projecten bezocht in Nederland. Nergens werd een project gevonden dat voldeed aan al hun wensen. Zij beschouwen zich daarom als pioniers die door vallen en opstaan hun doelen willen bereiken.

Voedselbos

De basis goedkoper maken door minder geld uit te geven aan voedsel. Niet alleen goedkoper uit zijn maar tegelijkertijd ook meer zelfvoorzienend zijn door voedselbossen. Wat is een voedselbos?

202209_4_Voedselbos
De zeven lagen van een voedselbos.

Een voedselbos (Engels ‘forest gardening’) is een door mensen ontworpen onderhoudsarm en duurzaam bos met zeven lagen waarvan delen voor de mens als voedsel dienen. De volgende zeven lagen:

Zeven lagenWatProductie
Laag 1Grote bomen (7 meter of hoger)Eiken, hoogstam fruitbomen en notenbomen
Laag 2Kleine bomen (3 tot 7 meter)Laagstam fruitbomen: mispel en hazelaar
Laag 3Struiken (1 tot 3 meter)Zacht fruit
Laag 4Kruidachtige plantenEenjarige en meerderjarige groenten, kruiden en bloemen
Laag 5KlimplantenDruiven
Laag 6BodembedekkersAardbei, bosbes, vossebes en cranberry
Laag 7WortelgewassenWortels, knollen en paddenstoelen

In Europa in de jaren 1980 door Robert Hart uit het Verenigd Koninkrijk op de kaart gezet. Het oudste voedselbos in Nederland is aangeplant in Swalmen in 1995 door Harald en Margit Wedig (bron). Waarschijnlijk zijn voedselbossen de oudste vorm van landgebruik op planeet Aarde. Voedselbossen zijn nog steeds in gebruik onder andere in: Zuid-India, Nepal en Africa (‘homegardens’); Sri Lanka (‘kandyan-forest gardens’); en Mexio (‘huerto familiares’).

Stichting Phien over 5 jaar

Hoe ziet het er over vijf jaar uit op landgoed Eykelenbosch? Dan leven er zes families in Melderlo ieder op hun eigen 1 hectare. Het voedselbos is dan meer volwassen geworden en kan er geoogst worden. Melderslo staat als voorbeeld op de kaart en is een inspiratiebron voor andere projecten in Nederland en in het buitenland. Alle contracten tussen Stichting Phien en de families zijn geregeld. Stichting Phien is een algemeen nut beogende instelling (ANBI) geworden. Op dit moment vormen Peter, Imke en Jesse Slijpen samen het bestuur van Stichting Phien. Over 5 jaar zullen andere bestuursleden de taken overgenomen hebben van Peter en Imke en zullen zij gelijke rechten en plichten hebben als de andere families.

Imke over 5 jaar

Hoe ziet het leven van Imke er uit over vijf jaar? Dan woont Imke met haar familie op haar 1 hectare in haar eigen zelfvoorzienende woning en kan zij grotendeels in haar eigen voedsel voorzien. Op dit moment heeft zij veel werk en stress i.v.m. de pioniersfase waarin het project zich bevindt. Over vijf jaar zit zij niet meer in het bestuur en werkt 1 dag per week (gemiddeld over een heel jaar) in het onderhoudsarme voedselbos: onder andere snoeien, oogsten en inmaken. Zij gaat op het beheerdersdomein een eigen bedrijf oprichten voor het beheren van ervaringsplekken voor mensen die een kijkje willen komen nemen bij het project of willen meedraaien, het geven van workshops en lezingen over het project of delen daarvan.

Stichting Phien en Imke over 40 jaar

Hoe ziet het er over veertig jaar uit op landgoed Eykelenbosch? Stichting Phien is een volwassen organisatie geworden. Die geworteld is. Die staat. Die voedt. Anderen inspireert. Groter geworden is. Vele tientallen gezinnen hebben hier hun plek gevonden. De voedselbossen zijn in balans en kunnen hun families grotendeels voeden. Het landgoed is een inspiratiebron voor een andere manier van landbouw: meer lokaal, meer duurzaam, primair ingericht om een familie zelfvoorzienend te laten zijn.

En Imke? Over 40 jaar is zij oma en zelf doorgeschoven naar de derde generatie. Dan woont zij in een aanleunwoning of tiny house en neemt zij haar rol in als ondersteuner van het gezin van een (of meer) van haar vier kinderen.

Meer informatie