Op 15-10-1944 maakte de R.A.F. luchtfoto’s van Noord-Limburg. In deze bijdrage kijken we naar de sporen die de bommen en andere gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Melderslo achterlieten op een collectie van elf luchtfoto’s.

Het was een heldere en zonnige zondag, 15 oktober 1944 vanuit de lucht gezien. Geen wolken tussen de geallieerde vliegtuigen die luchtfoto’s maakten en de dorpen van Noord-Limburg tussen Overloon en Maasbree beneden.  Op deze dag werden zeven van de 38 runs gevlogen over Melderslo: 17 tot en met 23. Een run is een doorloop van luchtfoto’s van het gebied onder het vliegtuig.

RAF luchtfoto’s drie dagen na bombardement op Horst op 12-10-1944

Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) begon op 17-9-1944 operatie ‘Market Garden’. Dit was de geplande cirkelvormige aanval op het Ruhrgebied en Noord-Duitsland door de geallieerden op de Duitsers via de bruggen over het Wilhelminakanaal (Son), Zuid-Willemsvaart (Eindhoven), Maas (Grave), Waal (Nijmegen) en Rijn (Arnhem). Tien dagen later, op 26-9-1944 kwam de verovering tot stilstand bij Arnhem. De brug over de Rijn bij deze stad bleek een brug te ver.

Hoe verder voor de geallieerden? Om de corridor tot Nijmegen open te houden en het “bruggehoofd” Venlo op te ruimen – lees: het blokkeren van de veren en de brug bij Venlo over de Maas, voor de Duitse soldaten – moest het gebied tussen Overloon, Venray en Venlo tot de Maas opgeruimd worden. Dit werd gedaan tijdens operatie ‘Constellation’ die op 12-10-1944 begon. Op deze dag werden Venray, Horst, America en Sevenum gebombardeerd door de geallieerden. (Indien u wilt weten welke piloot in welk vliegtuig vloog op deze dag: hier.) Horst was een verkeersknooppunt. Doel: aanvoerroutes van de Duitsers naar het frontgebied onbegaanbaar te maken waarbij zij het vooral gemunt hadden op kruispunten, bruggen en ook kerktorens. In Horst kwamen hierbij tientallen mensen om het leven.

Drie dagen na het vallen van de bommen werd het gebied vanuit de lucht in beeld gebracht, voor het opmaken van de schade en om een actueel beeld te krijgen van het operatiegebied, tijdens Royal Air Force (RAF) sortie 400/1303, vlucht 178. Hierbij werden tientallen foto’s gemaakt van Melderslo. Deze foto’s zijn digitaal te vinden bij DotKaData. Zij ontsluiten 200 jaar luchtfoto’s en kaarten van Nederland.

In deze bijdrage kijken we samen naar de sporen, littekens of leestekens  van de Tweede Wereldoorlog in het landschap van Melderslo op een selectie van de 15-10-1944 luchtfoto’s.

Verse bomgaten. Hoe zien die eruit?

Meestal herken je bomgaten door de ronde vorm en het gegeven dat zij in paren voorkomen. In onderstaande foto tweemaal twee bommen in de hoek van de Venloseweg en Meldersloseweg in Horst. De bomgaten op deze foto zijn drie dagen oud.

BOM A. Zes bommen op 7-8-1942

In de buurt van Rutten kwamen zes bommen neer (Overzichtskaart gebied tussen rode ovaal met A erin). Hierdoor liepen het huis van Rutten en vijf andere huizen glasschade op. Een koe van Driessen moest worden afgemaakt. Van dit alles zijn geen sporen zichtbaar op een van de luchtfoto’s.

BOM B. Tweehonderd brandbommen op 7-9-1942

Boven Horst werden rond 200 brandbommen afgeworpen. Een deel kwam neer in een veld tussen de Melderslose- en Venloseweg (Overzichtskaart B linksonder). Hiervan zijn geen sporen zichtbaar op een van de luchtfoto’s.

Zes bommen ontploften op tweehonderd meter van huis H. van Hameren-van der Werff (Overzichtskaart B midden-rechts). In de huidige collectie luchtfoto’s ontbreekt een luchtfoto van dit huis.

BOM C. Vierhonderd bristant- en brandbommen op 2-10-1942

Een geallieerde bommenwerper kreeg op weg naar Krefeld een voltreffer van een Duitse jager van Fliegerhorst Venlo. Om zichzelf te redden wierp hij boven Swolgen en Horst zijn bommen af. In Melderslo liepen daardoor landbouwgewassen schade op. De exacte locatie in Melderslo is onbekend (Overzichtskaart C met een vraagteken).

BOM D. Zestig brandbommen en honderd fosforbommen op 9-4-1943

De afgeworpen bommen op deze dag, door een geallieerd vliegtuig dat zich wilde redden, zorgen voor veel schade (Overzichtskaart D).  De boerderijen van Verlinden en Keijsers gingen in vlammen op. Een springbom in bouwland bij Craenmehr. In weiland van J. Custers ging een springbom pas later af door een tijdklok. Aan huizen van Huijs en G. Custers ontstond enige schade.  Enkele fosforbommen en een “grote hoveelheid” brandbommen in tuin en weiland van Jacobs. Kippenhok van Spreeuwenberg werd door een brandbom in vlam gezet. Schuur en stal van Nabben zijn verbrand. Brandbom door dak van Baltussen veroorzaakte wel schade maar geen brand. Brand van brandbom door dak van Rutten kon snel geblust worden.

BOM E. Projectiel bij D’n Daniël op 29-4-1943

Er werd op 29-4-1943 een projectiel aangetroffen bij D’n Daniël (Overzichtskaart E). Hiervan is geen spoor te vinden op de luchtfoto van ‘Figuur 7’.

AIR 1. Crash op 26-5-1943 van geallieerd vliegtuig op kruising Meldersloseweg, Vlasvenstraat en Boomsweg

Een geallieerde bommenwerper (Lancaster) werd geraakt door Duits luchtafweergeschut en crashte op de kruising van de Meldersloseweg, Vlasvenstraat en Boomsweg, vijfentwintig meter van huis Van Rens (Overzichtskaart AIR1). Vijf van de zeven bemanningsleden overlijden. Is op de luchtfoto wel of niet een spoor zichtbaar van deze crash?

AIR 2. Noodlanding Duits vliegtuig op 19-8-1943 bij Swolgensedijk met verbogen spoorlijn

De Duitse Focke Wulf van piloot Salomon van vliegbasis Volkel moest tijdens een proefvlucht (“Werkstattflug”) een noodlanding maken om 15:15 uur (Overzichtskaart AIR2). Tachtig meter ten westen van de spoorlijn Nijmegen-Venlo tussen wachtpost 56 en 57 op bouwland van Reijnders (er staat: Rijnders). Door de landing was een rail van de spoorleiding zodanig verbogen dat deze vervangen moest worden. Dezelfde dag om 18:45 uur werd het spoor weer vrijgegeven. Salomon was tot een noodlanding overgegaan omdat hij zich door slecht zicht (“schlechter Sichtverhältnisse”) niet meer kon oriënteren. Op de luchtfoto onder zijn geen sporen zichtbaar van de noodlanding.

AIR 2. Crash Duits vliegtuig in 9-1940 bij Swolgensedijk

In ‘Melderslo Destijds’ staat een noodlanding genoteerd in de “herfst van 1940”: “tussen boerderij De Weij en de boerderij van W. van Rens aan de Swolgensedijk. In dichte mist was de Junkers gedesoriënteerd geraakt.” Groeneveld geeft aan dat deze gebeurtenis in 9-1940 plaatsgevonden heeft en dat het een Junkers 52 betreft met serienummer CF-RD van eenheid KGZBV. Geen informatie bekend over bemanning. In ‘figuur 9’ zijn geen sporen zichtbaar van de noodlanding of crash.

AIR 3. Crash op 20-5-1944 Duitse nachtjager grens Horst-Grubbenvorst

Op de grens van Horst-Grubbenvorst stortte een Duitse nachtjager (Bf 110) neer, na een luchtgevecht van 20 minuten met een Mosquito, bij huis van G. Niessen (Overzichtskaart AIR3). Dit huis staat geschat 100 meter van de gemeentegrens in de gemeente Grubbenvorst. De drie piloten kwamen om het leven. Aanzienlijke schade aan de stallen en kippenkooien. In de huidige collectie luchtfoto’s ontbreekt een luchtfoto van dit huis.

BOM F. Eind 8-1944 Ontploffing duizendponder

In 2008 deelt Wiel Custers – een zoon van G. Custers – de herinnering van een duizendponder die eind augustus 1944 ’s nachts door een bommenwerper was laten vallen (Overzichtskaart F).  Dezelfde dag rond 15:30 uur ontplofte de bom en veroorzaakte een gat van 22 meter doorsnede en 5,5 meter diep. In dit gat werd rondslingerend oorlogstuig gedumpt. Ruim honderd karren zand werden uit de “heuvels” van de Konijnswarande gehaald en hiermee werd het gat gevuld. Later bij het ploegen van de akker kon men nog altijd een grote kring zien waar het gat geweest was. De gedumpte munitie werd in 1992 door de Explosieven Opruimings Dienst (EOD) opgeruimd. Op luchtfoto van 1944 is dit bomgat nauwelijks zichtbaar maar als we de locatie vergelijken met luchtfoto’s van 1951 en 1955 moeten we concluderen dat dit het bomgat is.

AA1 en AA2. Vanaf 9-1944 Duitsers in school en bij particulieren. Artillerie aan Eikelenbosserdijk en Slooierveld

Hay van Kuijck herinnert zich in 2020 dat in de houtwal bij zijn ouderlijk huis (blauwe ovaal links) aan het eind van de oorlog voor enige weken rond de drie “kanonnen” (lees: artillerie) stonden gericht op Venray. Deze zijn feitelijk nooit gebruikt. Aan de overkant van de weg (blauwe ovaal rechts) stonden er nog eens drie in de houtwal. Ook gericht naar Venray. Deze kanonnen zijn wel gebruikt geweest. Na het vertrek van de Duitsers vonden zij daar lege kanonhulzen. Op onderstaande foto zijn geen kanonnen zichtbaar. Of onzichtbaar gecamoufleerd?

In 2009 geeft Ger Helden aan dat er aan het eind van de oorlog “kanonnen” stonden aan de hoge kant van het Slooierveld langs de Slooierweg. Hij kon zich niet herinneren hoeveel het er waren en waarop ze gericht stonden. Ook richting Venray? Op onderstaande foto zijn geen kanonnen zichtbaar. Of onzichtbaar gecamoufleerd? Waarschijnlijk zijn de kanonnen aan de Eikelenbosserdijk en aan het Slooierveld er pas na de luchtopname van 15-10-1944 komen te staan.

W. Voor 11-1944 loopgraaf op perceel Willemse aan Herenbosweg

In 2007 geeft Harrie Willemse aan dat in de wei naast hun huis door de Duitsers een loopgraaf gegraven was aan het eind van de oorlog (Overzichtskaart W). Feitelijk is deze nooit gebruikt want de Duitsers waren alweer vertrokken voordat de geallieerden kwamen eind 11-1944. Op onderstaande foto is geen loopgraaf zichtbaar. Of onzichtbaar gecamoufleerd?

URN. Gevonden urnen in 1942 bij uitgraven boomstronken en in 1944 bij graven speel-loopgraven door kinderen

In 1942 werd door arbeiders bij het uitgraven van boomstronken op de Konijnswaranda aan de rand van de “Moelbèrenbos” een urn gevonden. Deze werd tijdens het uitgraven door een schop stuk gemaakt.

In 2008 gaven Piet Marcellis, Jan en Piet Vissers en Wiel Custers aan dat zij in 1943-1944 als kind ook verschillende urnen gevonden hebben tijdens het graven van speel-loopgraven. Op onderstaande foto is het gerooide perceel goed zichtbaar en ook de speel-loopgraven.

Ongedateerde sporen in Melderslo

Gebeurtenissen na luchtopnames

Voor de volledigheid. Na de luchtfoto’s van 15-10-1944 hebben nog de volgende gebeurtenissen plaatsgevonden in Melderslo:

• rond 5-11-1944 vallen er zeven bommen op de hoek van de Blaktweg en Langevenseweg (Overzichtskaart G);
• op 23-11-1944 wordt de kerk van Melderslo opgeblazen door terugtrekkende Duitse soldaten;
• op 25 en 26-11-1944 wordt Melderslo bevrijd tijdens operatie ‘Nutcracker’.

Merk op, alle “bombardementen” in Melderslo, tijdens de Tweede Wereldoorlog, werden gedaan door geallieerde vliegtuigen die zich het vege lijf wilden redden in de lucht. Waarschijnlijk op weg naar het Ruhrgebied. Toevallig en niet doelgericht kwamen zij in Melderslo op de grond terecht. Voor de mensen beneden in Melderslo zal deze achtergrondinformatie (het ‘waarom’?) destijds weinig uitgemaakt hebben.

Conclusie

Op de genomen luchtfoto’s van 15-10-1944 zijn verschillende sporen terug te vinden van de bombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Melderslo. De bomgaten van sporen 11 en 12 zijn te koppelen aan het bombardement van 9-4-1943. De bomgaten van sporen 1, 4, 7, 8 en 9 zijn niet direct te koppelen aan een van de bombardementen.

Om definitief vast te stellen of de door mij op basis van de luchtfoto’s als bomgaten geïdentificeerde gaten ook echt bomgaten zijn zouden de foto’s aanvullend bekeken moeten worden met een stereoscoop waarmee drie-dimensionaal naar een foto kan worden gekeken. (In de Tweede Wereldoorlog deden ze dat onder andere met een zakstereoscoop.) Ook grondmonsters zouden kunnen helpen bij de identificatie. Ontplofte bommen laten namelijk ook chemische sporen na.

Bronnen

• Vluchtkaart 178 is afkomstig van www.dotkadata.com onder collectie Bibliotheek Wageningen UR, Sortie-Vluchtkaarten: hier.
• Geraadpleegde RAF luchtfoto’s van 15-10-1944: run 17 foto 4318; run 18 foto 3270 en 3271; run 19 foto 3298 en 3299; run 20 foto 4224 en 4225; run 21 foto 3226, 3227 en 3229; run 22 foto 4267. Indien u deze luchtfoto’s zelf wilt raadplegen: hier.
• Claassens, ’Melderslo Destijds’ (1994), 35-41.
• Derix, ‘Oud Horst in het Nieuws’, deel 5 (1994), 215-218.
• Derix, ‘Oud Horst in het Nieuws’, deel 6 (1994), 15, 23, 85-86, 108-111, 118, 122, 233.
• Dinnissen, ‘Melderslo 100 Jaar’ (2016), 621-631.
• Groeneveld, ‘Mayday, Mayday, Mayday! Negentig jaar vliegtuigcrashes rondom Venlo’ (2012), 57, 105, 125, 133, 143-144, 274, 288, 294, 299. Crashnummers 22, 152, 188 en 248.
• Geschiedenis Melderslo Nieuwsbrieven: 12-2008 (duizend ponder Sint Odastraat); 3-2010 (bommen 8-4-1943); 10-2010 (Lancaster); 2-2018 (bommen Blakt).
• Set 24 van ‘Jan en Maria in ’t Zandt, Venlo’ van de Lancaster crash 26-5-1943: hier.
• Set 167 van ‘Jan en Maria in ’t Zandt, Venlo’ van de Focke Wulf noodlanding op 19-8-1943: hier.
• Operations record book (“secret”) van No. 438 Canadian Squadron van October 1944 met de namen van de piloten en de door hun afgeworpen bommen en andere details: hier.
• Staal en Voskuil, ‘Een blik op bezet Nederland: luchtfoto’s van de geallieerden’ (1980), 6-10, 27-34: hier.
• Dinnissen, ‘INFO LGOG Kring Horst (3-2020)’, 29-46: hier.